قدس آنلاین:  هر سال با سرد شدن هوا، مسئولان بهزیستی و مدیران شهری از ساخت شلترها و گرمخانه‌های تازه برای ارائه خدمات بهتر به بی‌خانمان‌ها و کارتن خواب‌ها خبر می‌دهند اما با گذشت زمان این وعده‌ها به فراموشی سپرده می‌شود. به طوری که از آبان ماه 1390 تا امروز تعداد شلترها از 100 واحد و گرمخانه‌های شهرداری تهران از 18 واحد فراتر نرفته است. از تعداد گرمخانه‌های موجود در کشور نیز اطلاعی در دست نیست.

از سوی دیگر صرف نظر از کمبود سرپناه و گرمخانه برای بی‌خانمان‌ها و معتادان خیابانی مشکل اینجاست که از همین مراکز موجود هم استقبال چندانی نمی‌شود و بسیاری از آن‌ها ترجیح می‌دهند حتی در سرمای استخوان‌سوز؛ زیر پل‌ها، در قبرهای خالی، پارک‌ها و... شبشان را روز کنند.

چرا به گرمخانه‌ها و شلترها نمی‌روند

مرد میانسالی که تجربه استفاده از گرمخانه‌ها را دارد، در پاسخ به این پرسش به قدس می‌گوید: در شهرستان‌های کوچک گرمخانه وجود ندارد. آن‌هایی هم که هستند بیشتر در مرکز استان‌ها قرار دارند و تا حدی امکانات خوبی هم می‌دهند. یک وعده غذای گرم در وعده شام، اما صبحانه‌ای که می‌دهند آدم را سیر نمی‌کند. با یک نان لواش که کسی سیر نمی‌شود. مشکل دیگر، دوری راه است. اتوبوس گشت شهرداری تا کارتن‌خواب‌ها را جمع کرده و به آنجا منتقل کند زمان زیادی طول می‌کشد. یعنی معمولاً ساعت ۲ صبح می‌رسد که تا فرد لباس‌ها را تحویل بگیرد و به حمام برود و بخوابد، حداقل یک ساعت می‌گذرد، بعد هم ۶ صبح بیدارش می‌کنند و باید بیرون برود. ضمن اینکه در این مراکز امکان استفاده از مواد مخدر برای معتادان نیست به همین دلیل خیلی‌ها ترجیح می‌دهند در پاتوق‌های خود بمانند و از این مراکز استفاده نکنند.

آماری از شلترها و گرمخانه‌های کشور نداریم

طیبه سیاوشی شاه عنایتی، نایب رئیس فراکسیون پیشگیری از جرایم و آسیب‌های اجتماعی مجلس هم در گفت‌وگو با می‌گوید: آماری از شلترها و گرمخانه‌های کشور ندارم اما در تهران 18 گرمخانه وابسته به شهرداری وجود دارد که به بی‌خانمان‌ها و کارتن‌خواب‌ها و کسانی که جایی برای خواب ندارند، خدمات بهداشتی و حمایتی مثل حمام، یک وعده غذای گرم و صبحانه ارائه می‌کند و اگر هم این گونه افراد نیاز به سرویس‌های مددکاری داشته باشند به آن‌ها ارائه می‌شود. یعنی شهرداری به آسیب‌دیدگان فقط خدمات و آموزش می‌دهد و این گونه به صورت غیرمستقیم آن‌ها را ترغیب می‌کند که وارد چرخه توانمندسازی شوند. در حوزه شلترها هم وضعیت حداقلی است. یعنی این مراکز که زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می‌کنند تلاش‌هایی برای پناه دادن معتادان کارتن‌خواب داشته‌اند. یعنی شلترها برخلاف گرمخانه‌ها فقط به معتادان خیابانی خدمات می‌دهد اما متأسفانه با توجه به وجود فقط 10 هزار معتاد خیابانی در پایتخت این مراکز پاسخگوی نیازها نیست. بنابراین باید فکری برای اسکان شبانه آن‌ها به ویژه در فصل سرما کرد. البته فاصله بین نیازها و ظرفیت گرمخانه‌ها و شلترها با توجه به میزان استقبال از این مراکز زیاد نیست.

وی در خصوص میزان استقبال از این مراکز می‌گوید: استقبال از گرمخانه‌ها به صورت فصلی است. یعنی ربط چندانی به خدماتی که این مراکز ارائه می‌کنند، ندارد. در واقع در فصول سرد سال استقبال از این مراکز بیشتر است اما در فصول گرم سال موضوع کاملاً برعکس می‌شود.

وی عامل اصلی استقبال کم از گرمخانه‌ها و شلترها توسط کارتن‌خواب‌ها را بُعد مسافت می‌داند و می‌گوید: دوری این مراکز از پاتوق‌های آسیب‌دیدگان موجب شده تا خیلی‌ها از خیر استفاده از این مراکز بگذرند. البته شهرداری خودروهایی برای انتقال این افراد اختصاص داده اما نتیجه چندانی نداشته است.

نایب رئیس فراکسیون پیشگیری از جرایم و آسیب‌های اجتماعی مجلس رقم اختصاصی در بودجه سال 98 برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را 300 میلیارد تومان عنوان می‌کند و می‌گوید: علاوه بر این، 32 دستگاه در حوزه آسیب‌های اجتماعی فعال هستند اما پراکندگی اقدامات در این حوزه آن قدر زیاد است که نتیجه آن نیست که باید باشد.

عرضه و تقاضا متعادل است!

دکتر فرید براتی سده، معاون توسعه پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی هم اگرچه خبر از تمهیدات لازم برای خدمات‌رسانی به معتادان با شروع فصل سرما می‌دهد اما می‌گوید: برای این منظور در حال حاضر 108 شلتر داریم که از این تعداد 26 سرپناه ویژه بانوان و بقیه برای مردان است.

وی با اشاره به اینکه آیا سازمان بهزیستی ارزیابی دقیقی از میزان نیاز به سرپناه در کشور داشته است، می‌گوید: این سازمان در قالب اجرای طرح اقدام یا پاسخ سریع -rar- ارزیابی‌های لازم را به عمل آورده است. بر این اساس ما به ازای هر 20 معتاد بی‌خانمان باید یک شلتر داشته باشیم در حالی که ظرفیت شلترها برای حدود یک هزار نفر در هر شب است. ضمن اینکه نزدیک به 60 هزار کارتن‌خواب در کشور داریم که نزدیک به 35 هزار نفر از آن‌ها در مراکز ماده 16 و تبصره 2 هستند.

براتی سده با اشاره به اینکه در طول سال 18-17 هزار معتاد خیابانی از ظرفیت مراکز نگهداری شبانه (شلترها) استفاده می‌کنند، می‌افزاید: از این تعداد 5 هزار نفر بانوان هستند که در مجموع با توجه به استفاده از همه ظرفیت‌های سازمان و همچنین بهره‌مندی معتادان از گرمخانه‌ها به نظر می‌رسد عرضه و تقاضا در این حوزه تعادل دارد. ضمن اینکه استانی نبوده که بگوید نیاز به شلتر داریم و ما آن را برآورده نکرده باشیم. البته در زمینه ارائه خدمات به معتادان دو مشکل داریم؛ نخست اینکه ستاد مبارزه با مواد مخدر هنوز بودجه 26 میلیارد تومانی این بخش را اختصاص نداده و سازمان بهزیستی هم ردیف بودجه این بخش را تخصیص نداده است در نتیجه ما نتوانستیم چندان از شلترها حمایت و با آن‌ها تصفیه حساب کنیم. دوم اینکه بعضی از معتادان خودشان تمایلی به استفاده از سرپناه ندارند چون باید ضوابط شلترها را که یکی از آن‌ها عدم مصرف مواد مخدر در این مراکز است رعایت کنند به همین دلیل ترجیح می‌دهند در پاتوق‌های خودشان بیتوته کنند.

وی در خصوص روند استقبال از شلترها هم می‌گوید: روند استقبال از خدمات کاهش آسیب و شلترها رو به کاهش است. دلیلش هم این است که با اجرای طرح ماده 16 و دستگیری معتادان متجاهر، آن‌ها دیگر آن اعتمادی را که در گذشته به دستگاه‌های ارائه خدمات داشتند ندارند. مثلاً قبلاً وقتی به پاتوق‌های معتادان می‌رفتیم و خدمات ارائه می‌دادیم استقبال می‌کردند اما اکنون پنهان می‌شوند چون فکر می‌کنند ما آن‌ها به پلیس معرفی می‌کنیم. در واقع استقبال از شلترها تا حدی تحت تأثیر اجرای طرح ماده 16 قرار گرفته است.

وی سپس به بحث ورود خیران به حوزه معتادان خیابانی می‌پردازد و می‌گوید: سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش غیردولتی برای ساخت سرپناه و ارائه خدمات به معتادان ورود داشته‌اند اما خیران عزیز تاکنون در این حوزه ورود نکرده‌اند در حالی که فعالیت در این عرصه بسیار خداپسندانه است.